การทำเคมีบำบัด หรือ คีโมเทอราปี เป็นการใช้ตัวยาเคมีบำบัดในการหยุดการเติบโตและการเพิ่มจำนวนของเซลล์มะเร็ง โดยยาจะเข้าถึงเซลล์มะเร็งผ่านทางกระแสเลือด ทำให้เซลล์ปกติที่มีการเพิ่มจำนวนอย่างรวดเร็ว เช่น เซลล์รากผม เยื่อบุในช่องปาก หรือเม็ดเลือด ก็จะได้รับผลกระทบด้วยเช่นกัน ทำให้เกิดแผลในช่อง ผมร่วง ทำคีโมผมร่วงหรือเบื่ออาหาร
ภาวะผมร่วง เกิดขึ้นได้ก็หายได้หลังการรักษา
แม้ว่าตัวยาเคมีบำบัดที่คนไข้ได้รับจะส่งผลข้างเคียงให้เกิดภาวะผมร่วง แต่หลังจากได้รับยาเคมีบำบัดครบแล้ว เส้นผมก็จะค่อย ๆ กลับมาอีกครั้งภายใน 2-3 เดือน หรือจะเรียกได้ว่าภาวะผมร่วงที่เกิดจากการทำคีโมเป็นเพียงผลข้างเคียงชั่วคราวเท่านั้น
การดูแลเส้นผมเมื่อเกิดภาวะผมร่วง
- หวีหรือแปรงผมเบา ๆ โดยใช้หวีขนาดใหญ่หรือแปรงที่มีขนอ่อนนุ่ม
- ใช้ผ้าโพกหัวหรือผ้าคลุมศีรษะที่เป็นผ้าฝ้ายบางๆ หรือสวมหมวก หรือวิก ที่ช่วยให้รู้สึกสบายและมั่นใจหลีกเลี่ยงสถานที่ที่มีอากาศร้อนจัดหรือหนาวจัด รวมทั้งอาจทาครีมกันแดดที่หนังศีรษะเพื่อป้องกันการระคายเคืองจากแสงแดด
- ตัดผมสั้น ไม่ควรย้อมผมหรือฟอกสีผม
- สระผมด้วยแชมพูอ่อน ๆ โดยไม่ควรสระผมบ่อยเกินไป ประมาณสัปดาห์ละครั้ง หลังสระผมให้ใช้ผ้าสะอาดซับเบา ๆ ให้แห้ง อย่าขยี้ผม ใช้แปรงซี่ห่าง ๆ แปรงผมเบา ๆ หลีกเลี่ยงการใช้เครื่องเป่าผมไฟฟ้า เครื่องอบผม ปล่อยให้แห้งตามธรรมชาติ
- ใช้แป้งเด็กทารอบคอ หลัง เพื่อลดอาการคัน และระคายเคืองจากผมร่วง
การดูแลตัวเองเมื่อผมร่วงแล้ว
- สวมหมวก หรือใช้ผ้าโพกผม วิกผม ทุกครั้งที่ออกนอกบ้าน และควรทาครีมกันแดด หากไม่ได้ใช้ผ้าคลุมศีรษะหรือวิกผม
- สวมหมวกที่ทำด้วยผ้าฝ้าย หรือผ้าสาลูก่อนสวมวิกผม จะช่วยลดอาการคันจากการสวมวิกผมได้
- ควรสวมหมวกเวลานอนตอนกลางคืน และปลอกหมอนควรเป็นผ้าซาติน จะได้ไม่เกิดเสียดทานกับหนังศีรษะ
อาหารที่บำรุงเส้นผมช่วยการงอกของผม
- เบต้าแคโรทีน ช่วยให้เส้นผมแข็งแรง ไม่ขาดง่าย ไม่แตกปลาย มีน้ำหนัก และมันเงางาม พบมากในพวกผักผลไม้ที่มีสีเขียวจัด แดง เหลือง ม่วง เช่น คะน้า กวางตุ้ง ผักบุ้ง ตำลึง ปวยเล้ง ผักโขม บร็อคโคลี่ แครอท ฟักทอง มะเขือเทศ บีทรูท มะละกอ แคนตาลูป
- การทานวิตามินซี ช่วยให้ร่างกายดูดซึมแร่ธาตุที่จำเป็นต่อเส้นผม เช่น เหล็ก สังกะสี ได้ดีขึ้น พบมากในมะขามป้อม เชอรี่ ฝรั่ง ส้ม
- เหล็ก เป็นสารจำเป็นในเม็ดเลือดแดง ถ้าเลือดน้อยรากผมจะได้รับอาหารไม่เต็มที่ พบใน ตับ น้ำต้มกระดูก เนื้อสัตว์ ผักบุ้ง
- วิตามินอี ช่วยในการซ่อมแซมรากผมที่เสียหาย มีมากในข้าวกล้อง ถั่ว งา และเมล็ดพืชทุกชนิด
- สังกะสี เป็นสารจำเป็นสำหรับการสร้างโปรตีนทั่วร่างกาย พบในอาหารทะเล จมูกข้าวสาลี ตับ เมล็ดฟักทอง และไข่
- การทานวิตามินบี และบี 12 จำเป็นสำหรับการไหลเวียนของเลือด และการสร้างเม็ดเลือด วิตามินบี พบมากในถั่ว ผัก ผลไม้ วิตามินบี 12 พบมากใน กะปิ น้ำปลา ตับ ไข่
นอกจากผมร่วงแล้วยังมีผลข้างเคียงอื่น ๆ ที่อาจเกิดขึ้นต่อคนไข้ที่เข้ารับยาเคมีบำบัดได้
อาการข้างเคียงที่พบบ่อย
เช่น คลื่นไส้อาเจียน, แผลในปาก, ปริมาณเม็ดเลือดลดลง เป็นต้น อาการข้างเคียงที่ต้องปรึกษาแพทย์ เช่น มีเลือดออกหรือเป็นแผลในปากมาก, มีผื่นหรืออาการแพ้, มีไข้ หนาวสั่น, ปวดมากบริเวณที่ฉีด, หายใจลำบาก, ท้องเดินหรือท้องผูกอย่างรุนแรง, ปัสสาวะหรืออุจจาระมีเลือดปน
วิธีปฏิบัติตนเมื่อมีอาการข้างเคียง
- รับประทานอาหารอ่อน ๆ ย่อยง่าย
- รับประทานครั้งละน้อย ๆ แต่บ่อยครั้ง
- หลีกเลี่ยงอาหารที่มีรสจัด มีไขมัน และของทอดทุกชนิด
- ทำความสะอาดปากและฟันหลังอาหารทุกมื้อ
- ถ้ารู้สึกคลื่นไส้ ให้พักผ่อนและสูดหายใจยาว ๆ ลึก ๆ ช้า ๆ
- ควรรีบปรึกษาแพทย์ หากมีอาการคลื่นไส้และอาเจียนมากตลอดวัน และรับประทานอาหารได้น้อยมาก
อย่างไรก็ตามอาการข้างเคียงที่เกิดขึ้นจะหายไปเมื่อสิ้นสุดการให้ยาเคมีบำบัด อาการข้างเคียงจะขึ้นกับชนิดของยาเคมีบำบัดที่ได้รับ และปฏิกิริยาตอบสนองต่อยาของร่างกายผู้ได้รับยาเคมีบำบัดนั้น เมื่อหยุดยาเซลล์เหล่านี้ก็จะฟื้นตัวกลับสู่ภาวะปกติได้เร็ว